NFT ve Telif Hakları Konusunda Bilgiler

Kripto para dünyasında milyonlarca Euro değerinde NFT alım satımı yapılmakta. İlk olarak 2021 Şubat ayında “Nyan Cat” meme olarak bilinen görselin crypto hash’i açık arttırmada satıldı. Aslına bakarsanız bu yeni bir olay değildi, ama Nyan Cat örneği günümüzün yeni bir yutturmacasının kapılarını (belki de bir daha kapanmamak üzere) sonuna kadar açtı. Halen Van Gogh, Cezanne ve Klimt gibi ünlü ressamların çalışmalarından tutun, Twitter kurucusunun ilk attığı tweete kadar bir çok olgu NFT olarak satışa sunuluyor, peki bu satın almaların hukuki karşılığı var mıdır? Varsa da ne kadardır?

Öncelikle işin teknik yönünü bilmeyenler için çok kısaca “NFT nedir?” onu inceleyelim.

NFT’ler çevrimiçi ortamda, başka bir yerde bulunan dijital bir içeriğe bir bağlantı içeren meta verilerdir. Tıpkı kripto paralar gibi eşsizdirler, ve aynısından bir tane daha üretilemez. Oluşturduğu bağlantı benzersiz olarak tanımlanır ve meta verilere bağlantı verdiği olgunun özellikleri dahil edilir. Bu meta veriler, bir blok zincirinde kodlanır ve dijital formatta görüntülenebilecek olan her şey, herkes tarafından NFT haline getirilebilir. NFT’ler neredeyse tamamen satışa yöneliktir, ve bu satışlarda “smart contract” yani “akıllı sözleşme” işleme girer ki bu bahsi geçen blok zincirine kaydedilen, sanal mülkiyetin devir şartlarını gösteren bir kod parçasıdır. Akıllı sözleşmeler tıpkı bitcoin gibi takas edilebilir, ancak temel hedef ve yazımızdaki konu NFT’lerin kendisidir.

Fotoğrad Clint AdairUnsplash

Blok zincirinde dijital eserleri kayıt altına alma fikri aslında yeni değildir, 2017 yılından beri uygulanmaktadır. Popülerliği ise 2021 yılında tavan yapmıştır. Bir NFT’nin değeri belirttiği eserin ve kendisinin benzersizliğine bağlıdır. Haliyle, telif hakları ile korunma altındaki çalışmanın orjinali ve reprodüksiyonları arasındaki değer farkı gibi bir ücretlendirme doğası bulunmaktadır. Nadir olan pahalı iken, kolay bulunan ucuzlar. Bu da tüm sistemlerde olduğu gibi, ürünün aranılır olması ve ulaşılırlığı değiştikçe fiyatlarda dalgalanmaları oluşturur, ki NFT piyasasında da ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanmalar doğaldır. OpenSea, Rarible vb yerlerde NFT alım satımı yaparak para kazanmanız veya kaybetmeniz de bu sisteme dayanır.

Peki NFT ve telif hakları konusunda durum nedir?

Her ne kadar tüm ülkelerin hukuki süreçleri, kanunları kendi aralarında farklılıklar gösterse de, telif hakları konusundaki yasalar genellikle birbirine yakın tavırlar sergilerler. Bu yüzden yazının devamında, bir ülkeye özel hususlara değinmeden, genel olarak NFT’ler ve telif hakkı konusunu biraz irdeleyeceğim.

Öncelikle şu konuda anlaşalım. NFT satın almak, (smart contract aksi bir durum belirtmediği sürece) sizi eser üstünde bir hak sahibi yapmaz. Eser sahibinin, eser üstündeki hakları devam eder ve dilerse çoğaltabilir, dijital olarak çoğaltıldığındaki fiyat düşüşünden de herhangi bir mesuliyeti olmaz. Kısaca eğer benim ürettiğim bir eserin NFT’sini satın aldıysanız, ben ve eserimle ilgili hiçbir yaptırım hakkınız yoktur. Ben eseri yok da edebilirim, çoğaltabilirim de. Ayrıca NFT doğası gereği istismar edilmeye çok açıktır. Sattığı NFT’nin bağlantı verdiği eser ile uzaktan yakından hiçbir hukuki hakkı olmayan bir kişi size bu NFT’yi satabilir, ve herhangi bir mesuliyeti de yoktur. Alım sattığınız hiçbir mecra NFT’lerin meşruluğunu, doğruluğunu ve sürekliliğini garanti etmez. Özetle, dikkatli olmazsanız, paranızı çöpe çevirmek için ideal bir yol olması muhtemeldir.

NFT konusunda telif hakkı yasaları üstünde olası sorunlarda gördüğüm neredeyse her araştırma, 3 senaryo üstünde değerlendirme yapmaktadır. Sırayla ilk senaryoda eser sahibinin telif hakkı sahibi olarak NFT satması, ikinci senaryoda telif hakkının koruma süresinin bitişi ile kamu malı haline gelmiş eserlerin NFT olarak satışı, üçüncü senaryo ise eser sahibinin herhangi bir onayı olmadan yapılan NFT satışları şeklinde olacaktır.

  1. Senaryo : NFT’nin yaratıcısının aynı zamanda telif hakkı sahibi olması durumu.

Bu senaryoya göre satın alınan NFT ya eser sahibi tarafından ya da telif hakkına sahip kişi/kuruluş tarafından pazarlanmaktadır. Burada telif hakkı ile ilgili bir sorun bulunmamaktadır, hali hazırda blockchain teknolojisi zaten sözleşmenin tarihini, ilk yazıldığı anı ve hak sahibini veya sahiplerini kanıtlamak için yeterli olacaktır. Lakin burada eser sahibinin bu eseri bir daha satışa sunması veya eseri yok etmesi gibi haklarını da unutmamak gerek. Yani satın aldığınız NFT telif hakkı konusunda size bir sorun sağlamasa da, bu eserin bir kopyasının daha satışının yapılamayacağı anlamına gelmez. Veya satın aldığınız eser (dijital veya gerçek olsa dahi) yok edilse dahi hak iddia edemezsiniz.

  1. Senaryo : Telif hakkı koruma süresi sona eren ve kamu malı olan bir sanat eserinin NFT olarak satın alınması

Bu senaryoda NFT olarak satın alınan eser, telif hakkı süresinin (misal bir kitabın yazarının ölümünden 70 sene sonra) dolması ile kamu malı haline gelmiştir. Bu tür durumlarda herhangi bir yayınevi basım hakkına sahip olabilir ve ek telif hakkı ödemek zorunda kalmaz ki geçtiğimiz senelerde Küçük Prens romanlarının, animasyon filminin bir anda ortaya çıkması da benzer bir sebepten kaynaklanmıştır. Lakin belirtmekte fayda var, telif hakkı eser sahibinden çıkmış olsa da, çeşitli sebeplerle farklı telif hakkı süreçlerine dahil olabilmektedir. Özellikle bu tür bir çalışmanın fotoğrafları, reprodüksiyonları, yeniden basımları söz konusu olduğunda telif hakları farklı koşullarda devreye girerler. Yani, Mona Lisa’nın NFT’sini aldığınızda satın aldığınız NFT’nin Mona Lisa eserinin dijital üretimine erişim vermesi gerekir. Bu durumda da bu dijital üretilmiş olan reprodüksiyonun telif hakları devreye girmektedir. Global Art Museum ve benzeri kuruluşlar, sanat tarihini alt üst edecekleri iddialarıyla Rijksmuseum gibi müzelerin, telif hakları kapsamı dışında kalan eserlerini sergiledikleri dijital galerindeki eserlere ait NFT satışları yapıyorlar ve bu satıştan elde edilecek gelirleri de bu müzelerle paylaşacaklarını söylemekteler. Yasal olarak alan kişi eseri veya reprodüksiyonu satın almamakta, satan kişi de bu eseri veya reprodüksiyonu satmamakta olduğundan bir sorun görünmese dahi, vaatler ve bu tür satış ortamlarındaki kullanıcı sözleşmeleri incelendiğinde durum pek de iç açıcı görünmemekte. Zira bu kamuya ait sanatın yağmalanması gibi bir durumu ortaya çıkarmaktadır.

  1. Eser sahibinin rızası olmadan telif hakkı hiçe sayılarak NFT satışı

Üçüncü senaryo, en sıkıntılı durumdur, ve şu an OpenSea ve benzeri bir çok mecrada, gerçekte ismi ile alakasız kişiler tarafından birçok sanatçı adına açılmış sahte hesaplardan NFT satışları yapılmakta, ve atıf / telif hakkı konusunda bu hesaplarla ilgili, ismi izinleri alınmadan kullanılan kişiler tarafından sorulan sorulara dönüş yapılmamaktadır. Aslına bakarsanız, konu salt NFT satışı olduğunda hukuki açıdan bir sorun yoktur, ancak ilgili olduğu eser ve sahibi konuları devreye girince konu değişmektedir. NFT’ye değer katan ilişkilendirildiği eser ise, eser sahibinin rızası olmadan satılması, dijital ortama taşınması, bu dijital dosyanın çoğaltılması ve yayınlanması hukuka aykırı durumlar oluşturur. Aynı şekilde telif hakları ile korunan bir eserin her çoğaltımında eser sahibine bir ücret ödenmesi durumu ile de karşılaşılması muhtemeldir. Bir başka sıkıntı da, NFT’de barındırılan meta verilerde eser sahibi hakkında yanlış ve/veya yanıltıcı bilgiler bulunması da başka bir hukuki sorunu meydana getirebilir.

Özetle bu yazıda, NFT’ler ve telif hakları konusunun aslında ne kadar sıkıntılı bir durum olduğunu kısaca izah etmeye çalıştım. Şunu da belirtmekte fayda var, şu an NFT dünyasında “telif hakları ile korumada olan” eser sayısı düşündüğünüzden çok daha az, ve NFT’ler daha çok bir grup tarafından oluşturulan “hype” ile değerlenip satışa sunulan bir unsur olarak göze çarpmakta. Yine de, çevremde dijital eser üreten bir çok değerli arkadaşımın çalışmalarının, haberleri bile olmadan NFT olarak satışa sunuldukları da bir gerçek. Bu sebeple, NFT ve benzeri olguları birer yatırım aracı olarak kullanmadan önce, hukuki haklarınızı kısa da olsa sizlere anlatmak istedim.

    Leave Your Comment Here

    This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.